Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, όπως αυτά αναλύθηκαν από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σχετικά με τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα αναδεικνύουν αύξηση των αυτοκτονιών για το έτος 2017, της τάξεως του 8,5% σε σύγκριση με το 2016. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των αυτοκτονιών για το 2017 ανήλθε στους 523 θανάτους έναντι του 2016 που είχαν καταγραφεί 484. Κατά τα έτη 2010 – 2017 σημειώθηκαν τουλάχιστον 4.000 αυτοκτονίες.
Η πλειοψηφία των αυτοχείρων για το έτος 2017 ήταν άνδρες σε ποσοστό 80%. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για τους άντρες ήταν 8,04 ανά 100.000 και 1,85 ανά 100.000 για τις γυναίκες παρουσιάζοντας αμφότεροι ελάχιστη αύξηση σε σχέση με το 2016.
Για τους άνδρες, η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν εκείνη των υπερηλίκων (άτομα άνω των 80 ετών), όπως και το 2016. Ιδιαίτερα ο δείκτης θνησιμότητας των αντρών ηλικίας από 80 έως 84 ετών είναι ένας από τους υψηλότερους δείκτες που έχουν καταγραφεί για την συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα από το 2012 και έπειτα. Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι δείκτες θνησιμότητας των αντρών ηλικίας άνω των 70 παρουσιάζουν σταθερή αυξητική τάση κατά την 5ετία 2013-2017 και παραμένουν οι υψηλότεροι συγκριτικά με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού. Ακολούθησαν οι άντρες παραγωγικής ηλικίας (45 – 49 ετών και 55 – 59 ετών) ενώ ιδιαίτερης σημασίας είναι η αισθητή αύξηση του δείκτη για τις ηλικίες 20 – 29 ετών.
Αντίστοιχα, στις γυναίκες οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας που καταγράφηκαν για το 2017 αφορούσαν τις ηλικίες 80 ετών και άνω σε σχέση με το προηγούμενο έτος όπου συγκεκριμένα για την ηλικιακή ομάδα των 80 – 84 ετών δεν είχε επίσημα καταγραφεί καμία αυτοκτονία. Οι γυναίκες ηλικίας άνω των 60 όπως και εκείνες παραγωγικής ηλικίας 40 – 44 ετών παρουσιάζουν, επίσης, υψηλούς δείκτες σε σχέση με το 2016.
Η περιφέρεια με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για το έτος 2017 ήταν εκείνη των Ιόνιων Νήσων – ο οποίος σχεδόν διπλασιάστηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος – και ακολούθησαν η Ήπειρος και η Κρήτη. Θα πρέπει να σημειωθεί πως αντίστοιχα υψηλός δείκτης είχε παρουσιαστεί ξανά στην περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων το 2014, περίοδος όπου έχει καταγραφεί ο υψηλότερος αριθμός αυτοκτονιών έως και σήμερα σε ολόκληρη την χώρα.
Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών ανδρών εμφανίζεται στην περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων και ακολουθούν η Ήπειρος και η Κρήτη, ενώ των γυναικών στην Θεσσαλία.
Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας σε επίπεδο πληθυσμού ήταν ο απαγχονισμός και ακολούθησαν η πτώση από ύψος και ο αυτοπυροβολισμός. Σε σχέση με το φύλο, ο απαγχονισμός αποτέλεσε την συχνότερη μέθοδο αυτοκτονίας τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, ωστόσο για τις γυναίκες η πτώση από ύψος αποτέλεσε εξίσου την συχνότερη μέθοδο.
Το 64% του συνόλου των αυτοκτονιών έλαβαν χώρα εντός οικίας ενώ τουλάχιστον το 14% έλαβαν χώρα σε εξωτερικούς, δημόσιους χώρους, σχολεία, ιδρύματα κλπ. Η πλειοψηφία των αυτοχείρων (41%) ανήκαν στον οικονομικά ανενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, οικιακά, άνεργοι, μαθητές – σπουδαστές κ.λπ.). Αν και ο γάμος θεωρείται προστατευτικός παράγοντας, εντούτοις για τους άντρες το υψηλότερο ποσοστό των αυτοχείρων (43%) ήταν έγγαμοι. Αντίστοιχα, για τις γυναίκες οι περισσότερες αυτοκτονίες καταγράφηκαν από έγγαμες γυναίκες (39%). Επιπρόσθετα, ο μήνας με τις περισσότερες αυτοκτονίες για το έτος 2017 ήταν ο Ιούλιος και ακολούθησαν ο Απρίλιος και ο Αύγουστος.
Τέλος, σημειώνουμε, πως σύμφωνα με τα επίκαιρα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών, οι αυτοκτονίες παρουσιάζουν αισθητή αυξητική τάση τα έτη 2018 & 2019, σε σύγκριση με το 2017.
Οφείλουμε, να επισημάνουμε ότι ο συνολικός αριθμός των επίσημα καταγεγραμμένων θανάτων από αυτοκτονία δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου και σε καμιά περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει την συνολική διάσταση του προβλήματος. Η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών είναι δεδομένη σε παγκόσμιο επίπεδο σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.). Εκτιμάται πως κάθε αυτοκτονία ισοδυναμεί με τουλάχιστον 15 – 20 μη θανατηφόρες απόπειρες για τις οποίες δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία. Συνεπώς μιλάμε για πάνω από 10.000 απόπειρες αυτοκτονίας για το 2017 και πάνω από 6.000 άτομα που βιώνουν το πένθος μίας πρόωρης απώλειας ζωής, με σαφείς κοινωνικές, οικονομικές, ψυχικές συνέπειες στις ζωές τους.
Η δυσκολία να εξακριβωθεί η ύπαρξη της αυτοκτονικής πρόθεσης (όπως στην περίπτωση ενός ατυχήματος ή πνιγμού), το στίγμα που περιβάλλει την αυτοκτονία και κατ’ επέκταση οι πολιτισμικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες που συνοδεύουν τον εκάστοτε τόπο δυσχεραίνουν τις διαδικασίες καταγραφής των αυτοκτονιών και τις καθιστούν αφερέγγυες. Οι αυτοκτονίες συχνά μπορεί να καταγράφονται με διαφορετική κωδικοποίηση, με βάση το ταξινομικό ψυχιατρικό εγχειρίδιο της 10ης έκδοσης του ICD-10 (Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας), ως «θάνατοι ακαθορίστου προθέσεως (κωδικοί Y10-Y34), ως «άγνωστα αίτια θνησιμότητας» (κωδικοί R95-R99) ή/ και ως «βίαιοι θάνατοι» (V01-Y89), π.χ. «ατυχήματα» (κωδικοί V01-X59).
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., το 2017 παρατηρείται αισθητή αύξηση στους βίαιους θανάτους που ταξινομούνται στα «εξωγενή αίτια νοσηρότητας και θνησιμότητας»(V01-Υ98) μέσα στους οποίους περιλαμβάνονται οι υποκατηγορίες «ατυχήματα», «πτώσεις» (π.χ. πτώση από φυσικά μέρη, κτίρια κ.α.) και «έκθεση σε καπνό, φωτιά και φλόγες». Ιδιαίτερα ο αριθμός του συνόλου των πτώσεων (W00 – W19) κατά την τετραετία 2014 – 2017 έχει διπλασιαστεί (από 421 στις 902) ενώ ο δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας παραμένει, σε γενικές γραμμές, σταθερός κατά την ίδια χρονική περίοδο, γεγονός που εγείρει προβληματισμούς σχετικά με τον αριθμό που αντιστοιχεί σε περιστατικά αυτοκτονιών τόσο σε αυτή όσο και στις υπόλοιπες υποκατηγορίες. Η ακριβής πιστοποίηση των αιτιών θανάτου και η διεξοδική διερεύνηση των εξωτερικών αιτιών και λογικών ακολουθιών των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτόν (π.χ. ύπαρξη προηγούμενων αποπειρών, αυτοτραυματισμών, σημειωμάτων αυτοκτονίας, προηγούμενη συμπεριφορά κλπ.) θα σταθεί αρωγός στην δημιουργία και εφαρμογή αξιόπιστων διαδικασιών καταγραφής και αποτύπωσης των θανάτων το οποίο συνιστά πρωτεύον συστατικό ανάπτυξης δράσεων και ανάληψης στρατηγικών πρωτοβουλιών στο πεδίο πρόληψης της αυτοκτονίας.
H έγκαιρη αναγνώριση, θεραπεία και φροντίδα ατόμων ή ομάδων του πληθυσμού που είναι ευάλωτα και διατρέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο, όπως είναι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι αλλά και τα άτομα νεαρής ηλικίας συνιστά θεμελιώδες μέσο αύξησης της αποτελεσματικότητας των στρατηγικών πρόληψης της αυτοκτονίας.
Παρόλο που οι αυτοκτονίες των ηλικιωμένων ατόμων ολοένα και αυξάνονται από το 2012, εντούτοις, καταβάλλονται ελάχιστες προσπάθειες πρόληψης του φαινομένου. Συχνά συμπτώματα όπως το αίσθημα της μοναξιάς ή έκφραση έλλειψης νοήματος στην ζωή παρερμηνεύονται ως «φυσικό αποτέλεσμα» της γενικότερης προοδευτικής έκπτωσης της λειτουργικότητας και αποδίδονται λανθασμένα σε παράγοντες όπως η ηλικία ή η προσωπικότητα παρά θεωρούνται ενδείξεις νόσου της ψυχικής υγείας. Επιπλέον, πολύ συχνά οι αυτοκτονίες αυτής της ομάδας πληθυσμού υποκαταγράφονται (σε μεγαλύτερο βαθμό από την επικρατούσα υποκαταγραφή των αυτοκτονιών) λόγω απόδοσης των αιτιών του θανάτου σε χρόνιες παθήσεις.
Η Ελλάδα αποτελεί την δεύτερη χώρα, μετά την Ιταλία, με το μεγαλύτερο ποσοστό (σχεδόν 22%) ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού για τις χώρες που ανήκουν στην Ε.Ε. Η μακροπρόθεσμη αύξηση του συνόλου των ηλικιωμένων συνεπάγεται με αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών το οποίο μεταφράζεται, εκτός από το βαρύ συναισθηματικό φορτίο που καλούνται να σηκώσουν οι άνθρωποι που μένουν πίσω, σε τεράστιο οικονομικό κόστος για τα άτομα, τις οικογένειες την κοινότητα και το κράτος.
Από την άλλη μεριά, σε νεαρές ηλικίες (15 έως 29 χρονών) μολονότι δεν καταγράφονται τόσο υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, η κλινική μας εμπειρία δείχνει πως παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά αυτοτραυματικών ή/και παρα-αυτοκτονικών συμπεριφορών που συνιστούν, ωστόσο, σημαντικό δείκτη κινδύνου για αυτοκτονικότητα. Τόσο οι ηλικιωμένοι όσο και οι άνθρωποι νεαρής ηλικίας είναι λιγότερο πιθανό να έρθουν σε επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας κάτι που τους τοποθετεί υψηλά στην βαθμίδα κινδύνου εκδήλωσης αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.
Οι κατευθυντήριες γραμμές του Π.Ο.Υ. σε επίπεδο πρόληψης της αυτοκτονίας αφορούν μία ολοκληρωμένη φροντίδα σε όλα τα επίπεδα υγείας και κοινωνικής φροντίδας που θέτουν ως προτεραιότητα τον εντοπισμό των ομάδων υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία και τον συντονισμό των υπηρεσιών υγείας με στόχο την ανάπτυξη και εφαρμογή στοχευμένων παρεμβάσεων. Όπως έχουμε επισημάνει ξανά και στο παρελθόν, η θεμελίωση μιας εθνικής στρατηγικής πρόληψης της αυτοκτονίας που θα αντανακλά τις νέες ανάγκες και βασικές προτεραιότητες του πληθυσμού συνιστά μείζον ζήτημα προστασίας της ανθρώπινης ζωής και προάσπισης του δικαιώματος της υπόστασής της σε ένα πλαίσιο ψυχικής υγείας.
*Όλοι οι δείκτες θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας που αναφέρονται ανωτέρω έχουν υπολογιστεί σε ποσοστό ανά 100.000 κατοίκους με βάση τον συνολικό υπολογιζόμενο πληθυσμό κατά φύλο, 5ετείς ομάδες ηλικιών και διοικητικές περιφέρειες την 1η Ιανουαρίου (2001 – 2019).
