Η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί δεδομένο για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) οι αυτοκτονίες συχνά μπορεί να καταγράφονται με διαφορετική κωδικοποίηση, με βάση το ταξινομικό ψυχιατρικό εγχειρίδιο της 10ης έκδοσης του ICD-10 (Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας), ως «θάνατοι ακαθορίστου προθέσεως (κωδικοί Y10-Y34), ως «ατυχήματα» (κωδικοί V01-X59) ή/ και ως «άγνωστα αίτια θνησιμότητας» (κωδικοί R95-R99). Μια τέτοια συνθήκη είναι σαφώς εντονότερη στην Ελλάδα, λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (τα τελευταία στοιχεία που διαθέτουμε αφορούν το 2018) τα οποία επεξεργάστηκε και ανέλυσε το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ, στην Ελλάδα, παρατηρούμε αισθητή αύξηση της καταγραφής των βίαιων θανάτων που ταξινομούνται στα «εξωγενή αίτια νοσηρότητας και θνησιμότητας» (V01-Υ98) όπου περιλαμβάνονται, εκτός των άλλων, οι θάνατοι των οποίων η αίτια έχει αποδοθεί ως οφειλόμενη σε «τυχαία ή απροσδιόριστη πτώση». Πιο συγκεκριμένα ο αριθμός των θανάτων που έχουν λάβει την κωδικοποίηση «Πτώση» (W00 – W19) έχει διπλασιαστεί κατά την τετραετία 2014 – 2018 στην Ελλάδα ενώ ο δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας παραμένει, σε γενικές γραμμές, σταθερός κατά την ίδια χρονική περίοδο όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα.
Η ΚΛΙΜΑΚΑ έχει αναδείξει σταθερά το ζήτημα της υποκαταγραφής των αυτοκτονιών και την αναγκαιότητα περαιτέρω ανάπτυξης των διαδικασιών καταγραφής και αποτύπωσής τους καθώς μια τέτοια προοπτική έχει πολλαπλά οφέλη σε επίπεδο πρόληψης, παρέμβασης αλλά και κατανόησης της αιτιολογίας της αυτοκτονίας. Στο πλαίσιο αυτό, το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών έχει ξεκινήσει μία σειρά συγκριτικών μελετών των επίσημα καταγεγραμμένων θανάτων ως αυτοκτονίες και των επίσημα καταγεγραμμένων θανάτων, που οφείλονται σε πτώσεις για τα έτη 2014 – 2018 ανάμεσα στην Ελλάδα και σε χώρες του εξωτερικού με παρόμοιους δείκτες αυτοκτονίας, παρόμοιο πληθυσμό ή παρόμοια πολιτισμικά χαρακτηριστικά ξεκινώντας από την Ιταλία, την Κύπρο, την Ισπανία και την Πορτογαλία.
Οι συγκρίσεις έγιναν ανάμεσα τις καταγεγραμμένες πτώσεις της κάθε χώρας με αυτές της Ελλάδος, με τον αριθμό των αυτοκτονιών, το φύλο και την ηλικία των αυτοχείρων.
Όπως φαίνεται και από τα παρακάτω γραφήματα, οι θάνατοι που έχουν καταγραφεί ως πτώσεις στην Ελλάδα ξεπερνούν σε μεγάλο ή μικρό βαθμό τους αντίστοιχους θανάτους στις προαναφερόμενες χώρες γεγονός που γίνεται ιδιαίτερα αισθητό κατά τα έτη 2017 – 2018. Σε σχέση με το φύλο, ακολουθεί η ίδια εικόνα για τους άντρες, όπου οι αυτοκτονίες σε όλες τις χώρες ξεπερνούν τους θανάτους που οφείλονται σε πτώση για τα έτη 2017 – 2018 σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου για τα ίδια έτη οι καταγεγραμμένες πτώσεις ξεπερνούν τους θανάτους που έχουν καταγραφεί ως αυτοκτονίες. Το ίδιο δεν ισχύει για τις γυναίκες καθώς σε όλες τις χώρες συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος οι θάνατοι που οφείλονται σε πτώση ξεπερνούν εκείνες των αυτοκτονιών.
Τέλος, όσον αφορά τις ηλικίες, οι περισσότεροι θάνατοι που έχουν λάβει την κωδικοποίηση της «πτώσης» εντοπίζονται στις ηλικίες των 85 και άνω για όλες τις χώρες. Σε ακολουθία με τις προηγούμενες παρατηρήσεις, οι καταγεγραμμένες πτώσεις της Ελλάδος ξεπερνούν εκείνες της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου. Σε σχέση με τις αυτοκτονίες, για όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, οι καταγεγραμμένες πτώσεις ξεπερνούν τους θανάτους που έχουν κωδικοποιηθεί ως αυτοκτονίες. Ο δείκτες θνησιμότητας των ηλικιωμένων ατόμων είναι αρκετά υψηλοί τόσο για την Ιταλία όσο και για την Ισπανία και την Πορτογαλία. Για την Κύπρο δεν υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία για τις αυτοκτονίες σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Αξίζει να σημειωθεί πως στην Ελλάδα καταγράφηκε ο πιο υψηλός δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας στην ομάδα των 85 και άνω για το έτος 2018 και αποτελεί η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες διαχρονικά στην χώρα μας. Η Ελλάδα αποτελεί την δεύτερη χώρα, μετά την Ιταλία, με το μεγαλύτερο ποσοστό (σχεδόν 22%) ηλικιωμένων ατόμων σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού για τις χώρες που ανήκουν στην Ε.Ε. Η μακροπρόθεσμη αύξηση του συνόλου των ηλικιωμένων συνεπάγεται αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών το οποίο μεταφράζεται, εκτός από το βαρύ συναισθηματικό φορτίο που καλούνται να σηκώσουν οι άνθρωποι που μένουν πίσω, σε τεράστιο οικονομικό κόστος για τα άτομα, τις οικογένειες την κοινότητα και το κράτος.
Η αποτύπωση των διαφορών ανάμεσα στον τρόπο καταγραφής των αυτοκτονιών και των θανάτων που οφείλονται σε άλλες αιτίες τόσο στην χώρα μας όσο και σε χώρες του εξωτερικού είναι κρίσιμης σημασίας για τον περιορισμό της υποκαταγραφής, της παραγωγής αξιόπιστων δεδομένων και της ανάπτυξης και εφαρμογής τεκμηριωμένων και αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης της αυτοκτονίας. Στην κατεύθυνση αυτή η αναθεώρηση των ήδη υπαρχόντων διαδικασιών καταγραφής όπως και η ακριβής πιστοποίηση των αιτιών θανάτου από τους αρμόδιους επιστήμονες και η διεξοδική διερεύνηση των εξωτερικών αιτιών και λογικών ακολουθιών των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτόν (π.χ. ύπαρξη προηγούμενων αποπειρών, αυτοτραυματισμών, σημειωμάτων αυτοκτονίας, προηγούμενη συμπεριφορά κλπ.) μπορεί να σταθεί πολύ σημαντικός αρωγός.
*Επεξεργασία, ανάλυση δεδομένων και συγγραφή:
Κυριάκος Κατσαδώρος, ψυχίατρος, Επιστημονικός Διευθυντής ΚΛΙΜΑΚΑ
Δήμητρα Ζαφειροπούλου, ψυχολόγος Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας ΚΛΙΜΑΚΑ
Βασιλική Πλούμη, στατιστικολόγος ΚΛΙΜΑΚΑ
